Op 1 januari 2023 voert de Vlaamse regering de verplichte gemeenschapsdienst in. Iedereen die langer dan twee jaar werkloos is zal vanaf dan verplicht kunnen worden om voor 1,3 euro per uur klusjes uit te voeren.
In Nederland voerde men al eerder een soort gemeenschapsdienst in, met alle gevolgen van dien. Daar bleek dat uiteindelijk ook commerciële bedrijven als Hello Fresh en Hema via allerlei constructies werklozen inzetten om het werk van anderen uit te voeren. Dit ten koste van echte jobs.
Op termijn zijn dat soort praktijken ook bij ons mogelijk. Dat moeten we tegengaan. Omdat we werklozen moeten beschermen tegen verplicht gratis werken én omdat oneerlijke concurrentie en jobverlies voor werknemers onaanvaardbaar zijn.
Wil je meteen naar wat jij kan doen om mee in actie te komen? Klik dan hier.
Wil je meer weten over het probleem en wat er te gebeuren staat? Lees dan hieronder het hele verhaal.
Nederland gidsland?
Onze Nederlandse collega’s van vakbond FNV kennen de gevolgen van gemeenschapsdienst maar al te goed. Daar bestaat al geruime tijd de “Participatiewet”, die onder andere een heel luik omvat rond verplicht gratis werken voor wie van een uitkering leeft. Voor wat hoort wat, nietwaar? Maar al gauw bleken er grote problemen te ontstaan.
Ken je het verhaal van Harry de straatveger nog? Harry werkte voor de stad Den Haag als straatveger. Omwille van besparingen bij de stadsdiensten werd hij in 2013 ontslagen. In 2016 moest Harry, nog steeds werkzoekende, zonder loon diezelfde straten gaan vegen. Ditmaal, niet als werknemer maar als uitkeringsgerechtigde in het kader van een ‘reïntegratietraject’, de Nederlandse vorm van gemeenschapsdienst. Zijn job was dus weg bespaard en hij werd gedwongen hetzelfde werk gratis te doen. Zo zou hij opnieuw werkervaring opdoen en hierdoor uitstromen naar betaald werk. Welke ervaring kan je nog opdoen als je voordien exact hetzelfde werk hebt gedaan? Het is niet zo dat het beroep van straatveger specifieke vaardigheden vereist die een update nodig hadden.
Maar de gevolgen gaan verder dan die absurditeit. Hoewel de Nederlandse gemeenschapsdienst niet in eerste instantie in de privésector werd ingezet, bleek al gauw dat via onderaanneming het gratis werken toch jobs begon te verdringen.
Rob van der Linde (63) verloor in 2013 zijn baan als applicatiebeheerder bij een groot accountantskantoor. Uiteindelijk belandde hij in de bijstand en werd doorverwezen naar het participatiebedrijf WerkSaam dat in uitbesteding van een gemeente Hoorn de begeleiding van langdurig werklozen opneemt.
Rob getuigt: ‘De volgende dag werd ik gebeld dat ik kon starten met een werkervaringstraject. Om arbeidsfit te worden, terwijl ik mijn hele leven had gewerkt. Ik belandde aan de lopende band waar ik voor Hello Fresh, een van de klanten van WerkSaam, zakjes met pasta, rijst en couscous moest vullen. Op mijn vraag wat de meerwaarde was, luidde het antwoord dat ik verder dan mijn eigen vakgebied, de IT, moest kijken.’
Naast Hello Fresh waren ook andere commerciële bedrijven klant zoals onder andere Action, Hema, Claudia Sträter of Prénatal. In al deze bedrijven deed men dus beroep op de gratis arbeid via gemeenschapsdienst ten koste van de eigen tewerkstelling.
En hoe zit dat in Vlaanderen?
Vandaag zijn er meer dan 63.000 werkzoekenden in Vlaanderen al langer dan twee jaar op zoek naar een job. Dat is net meer dan 1 op 3 van de werkzoekenden. 1 op de 3. Dàt is veel. Hen staat te wachten wat Harry en Rob is overkomen. Want vanaf 1 januari 2023 moeten zij gemeenschapsdienst uitvoeren als ze hun uitkering willen behouden.
Hoe zal dat eruitzien? Vanaf januari 2023 zullen langdurig werklozen worden geselecteerd die aan de verplichting moeten voldoen. Zij zullen minimum 32 uur per maand (2 halve dagen per week) en maximum 64 uur per maand (2 volledige dagen per week) een verplichte stage moeten volgen. De stage wordt uitgevoerd bij een lokaal bestuur, vzw of onderwijsinstelling.
Dat duurt maximum 6 maanden. De gemeenschapsdienst kan wel meerdere keren na elkaar worden ingezet, ook op éénzelfde werkplek, op voorwaarde dat het gaat om verschillende afdelingen en/of verschillende functies.
Er wordt een vergoeding voorzien na minimum 1 maand stage. Deze vergoeding bedraagt ongeveer 1,30 EUR bruto per gepresteerd uur.
Welke werklozen?
Zoals gezegd gaat het potentieel over al wie langer dan twee jaar werkloos is. In Vlaanderen is het disproportioneel hoog aantal langdurig werkzoekenden een fenomeen dat al meer dan een decennium meegaat en onze arbeidsmarkt kenmerkt. De coronacrisis en bijgevolg sluiting van verschillende sectoren hebben deze problematiek tot ongekende hoogtes gedreven. Het werkzoekendenbericht van september doet gelukkig hoop geven. De populatie langdurig werkzoekenden en hun aandeel in de werkzoekendenpopulatie vertoont eindelijk een dalende trend. Echter, de energiecrisis en de mogelijke recessie die voorspeld is, maakt deze hoop zeer wankel en onzeker.
37% van de langdurig werkzoekenden is 55+ en 36,7% heeft een arbeidsbeperking.
Een tweede kenmerk van de Vlaamse arbeidsmarkt is de aanhoudende krapte. De economie doet het (vooralsnog) goed. Dit kan trouwens één van de redenen zijn waarom ook de groep langdurig werkzoekenden is gedaald. Het begin van de corona periode uitgezonderd, zien we dat de vele openstaande vacatures steeds moeilijker of zelfs helemaal niet worden ingevuld. Onder dat beeld van krapte schuilen echter twee ingrijpende fenomenen die de kansen van (langdurig) werkzoekenden in Vlaanderen serieus beperken. Enerzijds de mismatch tussen wat vacatures vragen en de ervaring en competenties van wie werk zoekt en anderzijds een hele resem drempels waar langdurig werkzoekenden continue tegenaan botsen.
Volgens de werkgevers zijn er immers te weinig geschikte profielen in de huidige arbeidsreserve. Onder de langdurig werkzoekenden zijn slechts 17% hooggeschoold. Maar het gaat ook verder dan een gebrek aan de juiste opleiding. 37% van de groep van langdurig werkzoekenden is 55+ en 36,7% heeft een arbeidsbeperking. Persoonlijkheidskenmerken die vaak tot discriminatie op de arbeidsmarkt leiden. Bovendien: als de werkloosheid te lang duurt, nemen de kansen op werk drastisch af. Een mogelijk verlies van competenties treedt op en het stigma van langdurige werkloosheid schrikt werkgevers af.
Werklozen zijn geen criminelen
Ondanks haar ruime bevoegdheden slaagt Vlaanderen er niet in om langdurige werkloosheid te bestrijden. Academici en ervaringsdeskundigen zijn het er over eens: om langdurige werkloosheid te bestrijden is er nood aan meer intensieve persoonlijke begeleiding, een andere vorm van toeleiding en benadering van werkgevers. De gemeenschapsdienst staat hier haaks op.
Dat gemeenschapsdienst voor werkzoekenden niet werkt en de stap naar een job juist bemoeilijkt kunnen we leren van talloze voorbeelden die al zijn voorgegaan. Vele buitenlandse studies hebben dat al aangetoond. Wie daarvan een overzichtje wil, die vindt dat door hier te klikken.
Bovendien gaat gemeenschapsdienst in tegen het recht op werk en het recht op vrije keuze van arbeid. Enkel veroordeelden kunnen vandaag een werkstraf opgelegd krijgen. In Vlaanderen worden uitkeringsgerechtigden binnenkort dus op dezelfde manier benaderd als mensen die criminele feiten hebben gepleegd?
Als er jobs zijn betaal er dan voor
Los van de problematische manier waarop er vandaag gekeken worden naar werkzoekenden moet ook deze vraag gesteld worden: Als er dan toch jobs zijn of worden gecreëerd voor werkzoekenden waarom worden ze dan niet gewoon betaald als elke andere werknemer op de werkvloer?
Werkzoekenden leven van een uitkering omdat ze geen werk kunnen krijgen. Wanneer zij moeten werken voor een uitkering is er in principe dus werk. Als het werk is dan hebben zij recht op minstens het minimumloon in plaats van een uitkering. Simpel toch?
Pak de drempels aan, niet de werkzoekenden
Het idee dat verplicht worden enkele uren in de week gratis te werken zal leiden tot een job, dat klopt gewoon niet. Het maakt abstractie van de drempels die werkzoekenden dag in dag uit ondervinden in hun zoektocht naar werk.
Slechts enkele voorbeelden van die drempels maken dat duidelijk:
- Het gebrek aan betaalbare en kwalitatieve kinderopvang in de buurt. Kijk bijvoorbeeld naar Maria. Maria is een alleenstaande moeder. Ze wordt opgeroepen voor een opleiding in Brussel. Die opleiding start om 8.00 uur ’s ochtends. Maria heeft geen wagen. Als ze tijdig in Brussel wil geraken met het openbaar vervoer, moet ze voor 6.00 uur kunnen vertrekken. Het kinderdagverblijf gaat pas open om 7.30 uur. De VDAB vindt dat Maria zelf een oplossing moet vinden of dat de kinderopvang zich moet aanpassen.
- De meerderheid van de minimumuitkeringen in de werkloosheidsverzekering ligt nog altijd onder de Europese armoedegrens. Maar doorslaggevende factoren als je solliciteert zijn vaak ook diploma en werkervaring, zaken die heel wat mensen in armoede niet of onvoldoende kunnen voorleggen, waardoor ze meteen uit de boot vallen als ze hun CV indienen.
- In 2016 werd Dovy Keukens veroordeeld door de arbeidsrechtbank van Gent voor leeftijdsdiscriminatie omdat het bedrijf een 59-jarige man niet uitgenodigd had voor een sollicitatiegesprek omdat hij “te oud” was voor de job van verkoper. Leeftijd is de hardnekkigste vorm van discriminatie op de arbeidsmarkt. Ter herinnering: bijna 4 op 10 van de zeer langdurig werkzoekenden is ouder dan 55.
- Ook het gebrek aan aangepast werk speelt veel werkzoekenden parten. Daarover berichtten we eerder al. Het zorgt ervoor dat steeds meer jobs een te hoge werkdruk kennen en dat mensen die uitvallen niet makkelijk terug aan de slag geraken.
Er zijn heel wat zaken die ertoe leiden dat mensen in de werkloosheid blijven zitten. Het zijn die oorzaken die bestreden moet worden. Een paar uur straten vegen of soep opdienen zonder dat er begeleiding en ondersteuning wordt aangeboden op de werkvloer en zonder concrete ambities om armoede en discriminatie te bestrijden, zonder deftig loon naar werk, gaat de langdurige werkloosheid niet doen verdwijnen.
De impact op echte jobs
Gemeenschapsdienst is niet alleen nadelig voor werkzoekenden. Met het invoeren van dit systeem kunnen lokale besturen, scholen en vzw’s (vaak sectoren die door besparingen geen geld te over hebben om hun taken te bolwerken) uitkeringsgerechtigden in ‘dienst nemen’ zonder daarvoor iets te betalen aan de VDAB of de werkzoekenden. De 1,30 euro die de werkzoekende bovenop de uitkering krijgt wordt uitgekeerd door VDAB. De werkgever komt niet tussen.
Bij onze noorderburen, waar gemeenschapsdienst ook bij commerciële diensten kan worden gebruikt, zijn talloze banen verloren gegaan en wordt er zo een negatieve druk gecreëerd op de loon- en arbeidsvoorwaarden van werknemers.
Bedrijven in Nederland kozen er immers bewust voor om zo veel mogelijk uitkeringsgerechtigden in te huren, omdat die veel minder kosten dan wanneer ze iemand aan de normale loonschalen moeten betalen. Hiermee verdwijnen niet alleen banen die voorheen volgens de geldende loonschalen werden betaald maar wordt er ook oneerlijke concurrentie georganiseerd. Het is gewoon een manier om de productiekosten te drukken. Bedrijven en organisaties die wel eerlijk loon betalen, kunnen alleen mee wanneer ook zij besparen op de lonen. Op deze manier wordt concurrentie op arbeidsvoorwaarden nog meer in de hand gewerkt.
Bovendien creëert het ook onzekerheid voor werknemers. Contracten kunnen gemakkelijk verbroken of niet verlengd worden als er iemand klaarstaat om hetzelfde werk te doen aan 1,30 euro. Denk maar aan Harry. Zijn job werd opeens 400 euro netto goedkoper. Zulke systemen komen neer op uitbuiting en op verdringing van volwaardige jobs.
Wat als straks jouw job verdwijnt, jij je contract verliest en net zoals Harry hetzelfde werk moet doen zonder er iets aan te verdienen?
Dit beleid heeft een enorme negatieve invloed op de arbeidsmarkt. In andere landen verdwenen met dit soort systemen tienduizenden jobs. En die gevolgen zullen wij, werknemers en werkzoekenden allemaal voelen. Ook als in 2023 gemeenschapsdienst in Vlaanderen nog niet kan in gezet worden in de privésector bestaat dat risico. Het is, zo leert het voorbeeld in Nederland, dan immers slechts een kwestie van tijd voor ook die praktijken realiteit worden.
Daarom moeten we hier met z’n allen tegen strijden. Het is niet alleen een strijd van werklozen maar ook de strijd van wie werk heeft. Wat als straks jouw job verdwijnt, jij je contract verliest en net zoals Harry hetzelfde werk moet doen zonder er iets aan te verdienen?
Hoe kan jij helpen? Kom mee in actie
Gemeenschapsdienst bedreigt werklozen én werknemers. Niemand wordt er beter van. Daarom moeten we in actie komen.
Het Vlaams ABVV heeft één duidelijke eis: We willen de afschaffing van de gemeenschapsdienst. Liever vandaag dan morgen.
Tot de invoering op 1 januari 2023 willen we dus actie voeren om dit te voorkomen. Maar ook daarna gaan we, als dat niet mocht lukken, verder met de strijd. We zullen dan alle democratische politieke partijen oproepen om de afschaffing van de gemeenschapsdienst expliciet op te nemen in hun verkiezingsprogramma.
Het wordt een werk van lange adem. En daarbij hebben we jouw hulp nodig.
Wat kan jij doen?
- Deel ons campagnefilmpje op jouw sociale media (liefst met de hashtag #nietmetons). Je vindt het hieronder maar je kan het ook hier downloaden in een langere of kortere versie.
- Help ons met sensibiliseren en spreek mensen aan over de gevaren van gemeenschapsdienst. Je kan hier een flyer downloaden die de boodschap kort samenvat en hier vind je een affiche die je kan gebruiken. En ook deze blog delen kan daarbij natuurlijk helpen.
- Ben je delegee? Sluit dan een charter af met jouw werkgever waarin staat dat gemeenschapsdienst geen plek heeft bij jullie op de werkvloer en laat dit ondertekenen. Werk = werk en moet als dusdanig worden verloond. Zo heb je vandaag al op papier staan dat je bedrijf ook in de toekomst geen gebruik zal maken van dit systeem om jobs te verdringen. Je kan hier een voorbeeld charter downloaden. Zo’n charter kan bovendien een opstap vormen om het ook te hebben over het gebruik van andere slechte statuten of onbetaalde stageformules in het bedrijf.
- En tenslotte: onderneem je actie of sluit je een charter af op bedrijfsniveau? Laat het ons dan weten op nietmetons@vlaamsabvv.be Dan verzamelen wij alles wat jullie doen en kunnen we anderen hiermee inspireren. Op dat adres kan je trouwens ook terecht als je nog verdere vragen hebt over gemeenschapsdienst.
Samen zorgen we ervoor dat de gemeenschapsdienst in de prullenmand gaat. En dat is beter voor iedereen, of je nu werkt of werkloos bent.
