In 2024 organiseert Jan Jambon een tweede Flanders Technology. Daarmee hengelt hij ietwat expliciet naar het succes van de allereerste Flanders Technology-beurzen in de jaren ’80. Slimme Jan? Ach, het is niet de eerste keer dat politiek Vlaanderen het trucje uitprobeert. Sinds Gaston Geens beten al verschillende minister-presidenten hun tanden stuk op een kopie.
Volgend jaar organiseert de Vlaamse overheid FTI, oftewel Flanders Technology and Innovation. De Vlaamse regering wil daarmee het vroegere Flanders Technology International herlanceren, dat van 1988 tot 1999 een tweejaarlijkse technologiebeurs organiseerde. Het idee van een nieuwe FTI stond reeds in 2019 in het regeerakkoord van de huidige Vlaamse regering. Doelstelling: een campagne voeren om de verwezenlijkingen van Vlaanderen op vlak van technologie en innovatie in het daglicht stellen en een positief gemeenschapsgevoel creëren. Het project moest zowel bestaan uit een 2-jaarlijks innovatiefestival als uit verbindende activiteiten rond technologie en maatschappij.
Volgend jaar is het zover. Een kniesoor zou opmerken dat dit wel heel toevallig vlak voor de verkiezingen (wellicht in juni) wordt georganiseerd. Maar zo zijn wij niet. We verdenken de Vlaamse regering van veel, maar niet van het opzettelijk in gang steken van de Corona- en Oekraïnecrisis zodat ze kon wachten tot vlak voor de parlementsverkiezingen om FTI te lanceren. Neen, Corona heeft de timing wellicht écht overhoop gehaald, en we kunnen een regering best wel gunnen dat een stokpaardje alsnog binnen timing wordt afgewerkt (bij het omgekeerde was er wellicht ook weer commentaar geweest). U ziet, wij zijn van goede wil.
De eerste (grote) editie vond plaats in 1984, onder de slogan “Cultuur is onze rijkdom, technologie onze toekomst”, en trok meer dan 600.000 bezoekers.
Vlaanderen is met het ‘nieuwe’ FTI dus niet aan zijn proefstuk toe. Integendeel. Opeenvolgende Vlaamse regeringen besteden zoveel aandacht aan innovatie en technologie dat het thema niet zou misstaan in de nieuwe Vlaamse Canon. Een overzicht.
Flanders Technology (International)
Flanders Technology (International) was een technologiebeurs die om de twee jaar werd gehouden in Gent in de jaren ‘80 en ‘90. De beurs was eigenlijk een uitvloeisel van de campagne ‘Derde Industriële Revolutie Vlaanderen’ (DIRV), een campagne van de Vlaamse Executieve (later Vlaamse Regering) onder leiding van Gaston Geens om de technologische ontwikkeling en innovatie in Vlaanderen te stimuleren en te promoten. Onder meer Imec zag toen het levenslicht, net als de huidige Stichting Innovatie & Arbeid (StIA). En dus ook FTI.
De beurs startte als FT, al snel werd de I toegevoegd, en even snel trok de beurs veel bezoekers. Heel veel bezoekers. Zoveel zelfs dat werd besloten dat Gent eigenlijk moest beschikken over een nieuwe en groot congressencentrum. Enter de huidige Expohallen.
De eerste (grote) editie vond plaats in 1984, onder de slogan “Cultuur is onze rijkdom, technologie onze toekomst”, en trok meer dan 600.000 bezoekers. In 1986 werd de tweede editie gehouden, die nog succesvoller was. De beurs evolueerde van een algemene technologietentoonstelling naar een meer thematische en interactieve beleving, met onder meer een wetenschapsfestival, een innovatieprijs en een educatief programma. De laatste editie van de beurs in 1997 had als thema “De mens in beweging” en trok ongeveer 400.000 bezoekers. Cijfers die toch nog altijd tot de verbeelding spreken. Daarna werd de beurs stopgezet wegens financiële problemen en veranderende marktomstandigheden. De vzw achter FTI bleef echter bestaan, en was/is onder meer verantwoordelijk voor Technopolis, het Vlaamse doe-centrum voor wetenschap en technologie in Mechelen, niet toevallig de thuisbasis van toenmalig Vlaams minister-president Luc Van Den Brande, de opvolger van Gaston Geens.
Vlaanderen in Actie (VIA)
De combinatie van heimwee en ego zorgde er voor dat nauwelijks enkele jaren later ‘Vlaanderen in Actie’ het levenslicht zag. Dit ‘sociaaleconomisch businessplan’ van de Vlaamse Regering olv Yves Leterme startte in juli 2006 en wou met strategisch gekozen acties Vlaanderen ‘een duurzame plaats geven in het keurkorps van Europese regio’s’. De concrete doelstellingen van VIA werden vastgelegd in het ‘Pact 2020’, dat in april 2009 werd gelanceerd door Kris Peeters, de opvolger van Leterme. Het Pact wou tegen 2020 onder andere meer mensen aan de slag krijgen, een betere levenskwaliteit creëren en een efficiënt en doeltreffend bestuur verzekeren. Het Pact moest Vlaanderen een ‘open ondernemer’ en een ‘lerende Vlaming’ bezorgen, en van onze regio een ‘slimme draaischijf van Europa’, ‘een doeltreffend medisch centrum’ en een ‘groen stedengewest’ maken.
Het voordeel van een langetermijnstrategie die loopt over 35 jaar is dat ongeveer iedereen al met pensioen of dood is wanneer de slotevaluatie gemaakt wordt. Het nadeel is dan weer, wel ja: ongeveer hetzelfde.
Ondanks deze frivole woorden, kon VIA nooit echt begeesteren. De streefcijfers waren nochtans concreet, zoals: de werkzaamheidsgraad verhogen tot 76%, het aandeel van hernieuwbare energie verhogen tot 13%, de armoede met 30% verminderen, de administratieve lasten met 25% verminderen, het aantal verkeersdoden terugdringen tot maximaal 200.
Maar de uitvoering, de opvolging of de evaluatie lieten te wensen over. Het plan blonk uit in veelkleurige brochures maar redelijk grijze resultaten en verdween in de nevelen der geschiedenis, samen met Kris Peeters, nog voor de eindmeet van 2020 in zicht was. Want kijk, daar was al een volgende Minister-President met een nieuw plan.
Vizier 2030 / Visie 2050
Vlaams M-P Geert Bourgeois met name. Die pakte uit met Visie 2050. Want, zo wist hij in 2015: “2050 lijkt veraf, maar is even ver van vandaag verwijderd als 1980” (waarmee ook hij hengelde naar het allereerste Flanders Technology). Visie 2050 was de langetermijnstrategie om in Vlaanderen de zogenaamde Sustainable Development Goals (SDG’s, duurzame ontwikkelingsdoelen) van de Verenigde Naties om te zetten in een Vlaams sociaaleconomisch verhaal. Met de bedoeling om “welvaart en welzijn te creëren op een slimme, innovatieve en duurzame manier in een sociaal, open, veerkrachtig en internationaal Vlaanderen, waarin iedereen meetelt.”
Écht vernieuwend is de BV FTI. Zo vernieuwend dat eigenlijk niemand goed weet wat die BV nu eigenlijk gaat doen.
Het voordeel van een langetermijnstrategie die loopt over 35 jaar is dat ongeveer iedereen al met pensioen of dood is wanneer de slotevaluatie gemaakt wordt. Het nadeel is dan weer, wel ja: ongeveer hetzelfde. Dat besefte Bourgeois gelukkig ook, en dus koppelde hij aan het langetermijnkompas Visie 2050 ook een middellange termijnstrategie Vizier 2030.
En het moet gezegd: een strategie die qua opvolging en evaluatie best wel lessen trok uit het gebrek daaraan bij VIA. Er kwamen 7 transitieprioriteiten, 53 duurzaamheidsdoelstellingen en 111 indicatoren die jaarlijks worden geëvalueerd en gemonitord om de voortgang in kaart te brengen.
Enig minpuntje: heel het verhaal dreigt zo wel heel ambtelijk te worden, weinig wervend, en al helemaal niet publiek gedragen. En dus ook niet publiek of politiek te ‘verkopen’.
FTI revisited.
VIA, Vizier, Visie, … Kan u nog volgen? De huidige Vlaamse regering (ook) niet. Geen wonder dat in 2019 de nieuwe M-P Jan Jambon dacht: als we nu eens teruggrijpen naar FTI? Niet bijster origineel, maar het doet wel bij iedereen een belletje rinkelen, we beschikken nog over een bestaande vzw, en we noemen de actie deze keer ‘Flanders Technology and Innovation’. We refereren daarmee naar een groots en mythisch (recent) verleden, en met wat geluk straalt een stukje glans van dat verleden op ons/mij af.
Het verschil tussen FTI(1) en FTI(2) is dat de eerste een technologiebeurs was die om de twee jaar werd georganiseerd in Gent Expo, terwijl de tweede een maatschappelijk project is dat innovatie wil stimuleren en ondersteunen in heel Vlaanderen. FTI(2) wil bruggen bouwen tussen mensen en kennis en focust op vijf domeinen: Data Tech, Health Tech, Entertainment Tech, Energy Tech en Flanders Next Academy. FTI(2) wil ook het vooruitgangsgeloof aanwakkeren en de verzuring tegengaan. FTI(2) is dus geen beurs, maar een breder en duurzamer initiatief om de concurrentiekracht van de industrie en het welzijn van de samenleving te versterken. Eigenlijk wil FTI(2) een mengeling zijn van FTI(1) en de allereerste campagne DIRV. En nog veel meer.
Wat ook opvalt: zowat elke regering start een eigen plan op en plaats het vorige in een doofpot.
Speerpunten van het nieuwe FTI zijn het meerdaags festival (maart 2024) en de oprichting van een nieuwe vennootschap (de BV FTI) met privé en publiek kapitaal die mee moet bouwen aan een toekomst waarin Vlaanderen een digitaal, innovatief en technologisch centrum in de wereld wordt.
Het festival zal bestaan uit 5 deelfestivals in 5 steden (Gent, Antwerpen, Leuven, Kortrijk, Hasselt) die telkens worden opgebouwd rond één van de 5 bovenstaande domeinen. Het is echter niet de bedoeling dat het bij deze ene keer blijft, maar te evolueren naar een duurzaam project dat om de twee jaar zou plaats vinden. Zoals gezegd: helemaal anders dan FTI(1).
Écht vernieuwend is de BV FTI. Zo vernieuwend dat eigenlijk niemand goed weet wat die BV nu eigenlijk gaat doen. Of toch: “de BV zal verantwoordelijk zijn voor het ontwikkelen, promoten en aansturen van FTI als nieuw ecosysteem voor Vlaanderen. Hij zal bouwen aan een zichtbare en tastbare nalatenschap waardoor Vlaanderen een digitaal, innovatief en technologisch centrum in de wereld wordt. De missie is om een platform te creëren dat data, knowhow en innovatieve (technologische) ideeën samenbrengt zodat het een katalysator kan worden voor investeringen in technologische oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen, met initiatieven en engagementen die verder dan één legislatuur lopen.” En dat allemaal voor amper 500.000 euro per partner, want dat is het bedrag dat privébedrijven minstens moeten storten om medevennoot te kunnen worden van deze BV.
Lessen trekken
U ziet, Flanders Technology inspireerde al menig minister-president tot grootse maar niet altijd even effectieve plannen. Plannen waar bij herhaling grote bedragen tegenover staan. Goed besteed geld? Misschien is het tijd dat de grote politieke drang enkele lessen uit het verleden trekt. Wij helpen daar graag bij.
Of dat alles echt een grote impact heeft, is maar zeer de vraag. Daarvoor is ons beleid te weinig evaluerend, zowel ex-ante als ex-post.
De tijden zijn veranderd (1)
We zijn het een beetje vergeten, maar in de jaren ’80 was Vlaanderen er niet zo goed aan toe. De werkloosheid was hoog, nepstatuten waren schering en inslag, en brugpensioen kon op 50 jaar. De steenkoolmijnen waren net gesloten, de textielsector verwerkte het ene faillissement na het andere en de scheepsbouw en metaalsector verkeerden in zwaar water. Vandaag niks van dit alles. Faillissementen liggen laag, de werkloosheid ook, en ongeveer elk beroep wordt een knelpunt beroep. Toen waren er te weinig jobs voor veel volk, vandaag is er te weinig volk voor veel jobs. Vlaanderen snakte toen naar een nieuw geluid, een nieuwe start, en omhelsde de nieuwe technologie. Vandaag denken velen (zelfs Elon Musk): zouden we niet eens beter wat afremmen met die nieuwe technologie? Even afremmen, voor we in ons ongeluk lopen? Dit is geen anti-technologie pleidooi, maar wel een waarschuwing dat FTI(1) een antwoord gaf aan de verzuchtingen van vele mensen, terwijl dat vandaag niet noodzakelijk zo is.
De tijden zijn veranderd (2)
40 jaar geleden stond de Vlaamse overheid nog in zijn kinderschoenen en werd er nauwelijks geïnvesteerd in technologie en innovatie. Vandaag is de Vlaamse overheid niet alleen de kinderschoenen maar ook de puberteit ontgroeid en strooit ze zeer gul met innovatiesubsidies die nooit eerder zo hoog waren. En wat betreft investeren in O&O staat Vlaanderen ook aan de top en overschrijden we al enkele jaren de norm die stelt dat landen 3% van hun BBP in O&O moeten investeren. Dreigt er geen overkill? Moet Vlaanderen echt kampioen in het subsidiëren van bedrijven zijn, terwijl er nog zoveel maatschappelijke noden onbeantwoord blijven?
Stick to the plan (1)
Zoals het kort historisch overzicht aantoonde: opeenvolgende Vlaamse regeringen hebben zeker niet te weinig aandacht besteedt aan innovatie en technologie. Wat ook opvalt: zowat elke regering start een eigen plan op en plaats het vorige in een doofpot. Weinig efficiënt als u het ons vraagt. Probeer dus de ego’s te beteugelen, en laat de komende regering(en) niet weer met een nieuw plan op de proppen komen.
Stick to the plan (2)
L-P Boon wist het al: wellicht is alles al eens geschreven, maar het kan geen kwaad er zo nu en dan eens het stof af te blazen. Maw: zeer goed dat er nog eens een actie op touw wordt gezet om de aandacht te vestigen op wat we allemaal al lang weten. Het staat in Vizier 2030, in Visie 2050, in de SDG’s van de VN, in de Green Deal van de EU. Het komt er nu ook op aan al die wetenschappelijke kennis en al die goede voornemens in daden om te zetten, in plaats van nog een keer lippendienst te bewijzen, nieuwe innovatie-festivals op te zetten maar ondertussen de facto het noodzakelijke beleid op Europees niveau te blokkeren, zoals minister Zuhal Demir bijvoorbeeld vaak doet.
Vergeet de mensen niet
De Vlaamse regering wil een breed maatschappelijk draagvlak creëren voor technologische innovatie. Maar vergeet daarbij steevast de bevolking te betrekken. De quadriple helix aanpak (waarbij naast overheid en ondernemingen ook kennisinstellingen en burgers betrokken worden) krijgt wel lippendienst, maar wordt slechts mondjesmaat toegepast. Als we kijken naar het Vlaams Industrieforum (2021), de klimaatsprong (2022) , de BV FTI (2023) of zelfs de Kwaliteitskamer van de KMO-portefeuille (2022): telkens opnieuw worden deze bevolkt door vertegenwoordigers van ondernemingen, werkgevers of ‘captains of industry’, maar zelden tot nooit (of pas na heel veel aandringen) uit vertegenwoordigers van vakbonden, kennisinstellingen, milieuorganisaties,… ‘Voka is mijn echte baas’ wordt zo in de praktijk gezet, maar is niet bevorderlijk om het gewenste brede maatschappelijk draagvalk te creëren.
Één ding is zeker: Vlaanderen innoveert er op los. Met een eigen agentschap, een eigen innovatienetwerk, een eigen top-event. We zijn Europees kampioen innovatie!! Naar analogie met het Beierse adagium ‘Lederhosen und laptop’ kunnen we met trots zeggen: ‘Canon en computer’. Of dat alles echt een grote impact heeft, is maar zeer de vraag. Daarvoor is ons beleid te weinig evaluerend, zowel ex-ante als ex-post. Ballonnetjes en aankondigingen genoeg, maar vaak zonder gedegen voorstudie. En voor evaluaties achteraf is ook nauwelijks tijd, want daar komt de nieuwe aankondiging/ballon/verkiezing al aan. We zijn zeker voorstander van een innovatief beleid. Wanneer de lange termijn voor ogen wordt gehouden, wanneer de mens niet vergeten wordt. Wanneer het geen blanco cheque richting bedrijfsleven wordt.
