Print Friendly, PDF & Email

Van 2 tot 15 december vindt in het Poolse Katowice de klimaattop plaats. In de eerste week kreeg rechtvaardige transitie veel aandacht op de conferentie, onder andere door de ondertekening van de Solidarity and Just Transition Declaration. Rechtvaardige transitie koppelt een klimaatbeleid aan sociaal beleid, zodat de wereld groener wordt én sociaal blijft.

Tijd voor actie

Het wetenschappelijk rapport dat het gezaghebbende IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) vlak voor de start van de klimaattop uitbracht gaf een duidelijk signaal: om de meest schadelijke gevolgen van de klimaatverandering tegen te gaan is het erg belangrijk om eerder te streven naar maximaal 1,5°C opwarming dan naar 2°C, het absolute maximum vastgelegd in het klimaatakkoord van Parijs (COP 21 – 2015). Om deze ambitieuze doelstelling te kunnen halen is het nodig om de uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 ongeveer te halveren en tegen 2050 een volledig koolstofneutrale economie te realiseren.

In een koolstofneutrale economie worden netto geen broeikasgassen meer uitgestoten. Om in zo’n scenario nog fossiele brandstoffen zoals steenkool, aardgas of olie te kunnen gebruiken, moet de uitstoot van deze verbranding volledig opgevangen worden. We hebben met andere woorden nog 12 jaar tijd om onze uitstoot te halveren en 30 jaar om onze economie volledig te transformeren tot een klimaatneutrale economie.

Afbeelding: Het rapport van het IPCC toont aan dat het nodig is om rond 2050 klimaatneutraal te zijn om de opwarming op lange termijn onder de 1,5°C te houden, zelfs al wordt er na 2050 op massale schaal CO2 uit de atmosfeer verwijderd. Bron: Special Report: Global Warming of 1.5 ºC, IPCC.

Rechtvaardige transitie

Een ambitieus klimaatbeleid vergt dus een verregaande omschakeling of transitie van de economie. Het spreekt voor zich dat dit gevolgen zal hebben voor werknemers in alle sectoren, maar vooral voor wie werkt in energie-intensieve sectoren en de sector van de fossiele brandstoffen.

Daarom is het uiterst belangrijk dat het klimaatbeleid vergezeld wordt van een doorgedreven sociaal beleid.

Een studie van de Internationale Arbeidsorganisatie wees uit dat een ambitieus klimaatbeleid wereldwijd netto meer dan 18 miljoen jobs zou kunnen opleveren tegen 2030, met de kanttekening dat er in de eerder genoemde sectoren jobs zullen verloren gaan en je er niet van kan uitgaan dat de nieuwe jobs ook in dezelfde regio te vinden zullen zijn. Daarom is het uiterst belangrijk dat het klimaatbeleid vergezeld wordt van een doorgedreven sociaal beleid zodat de werknemers uit de koolstofintensieve sectoren niet de prijs van de transitie betalen met een pure afdanking. Deze combinatie van ambitieus klimaatbeleid en een flankerend sociaal beleid is de kern van rechtvaardige transitie.

Klimaatrechtvaardigheid

Een ander begrip dat nauw met rechtvaardige transitie is verbonden is klimaatrechtvaardigheid. Het is immers zo dat de grote industrielanden verantwoordelijk zijn voor een groot deel van de historische uitstoot van CO2. Zo zijn de Europese Unie en de Verenigde Staten samen goed voor bijna de helft van de historische uitstoot. Bovendien blijkt dat de uitstoot zeer ongelijk verdeeld is.

Uit het rapport blijkt dat de hoogste inkomens ook de zwaarste lasten zouden moeten dragen.

De tien procent rijksten van de wereldbevolking zijn volgens een rapport van Oxfam verantwoordelijk voor 49% van de totale uitstoot, terwijl de 50% armsten slechts 10% van de totale hoeveelheid broeikasgassen uitstoten. Bovendien blijkt deze ongelijkheid ook binnen landen te bestaan. Op de klimaattop stelde Civil Society Review dan ook een rapport voor dat beide bevindingen samenbracht om te komen tot een eerlijke verdeling van de klimaatinspanningen.

Uit het rapport blijkt dat de hoogste inkomens ook de zwaarste lasten zouden moeten dragen. Een verdeling die ook als maatstaf kan dienen om na te gaan of klimaatmaatregelen al dan niet rechtvaardig zijn. Een verdere verhoging van de belasting op diesel is bijvoorbeeld niet goed omdat de laagste inkomens dit harder voelen dan wie veel verdient (en bovendien vaak een tankkaart van het werk heeft). Een sociaal gecorrigeerde koolstoftaks om investeringen in het openbaar vervoer te financieren, zoals beslist tijdens het Congres van het Vlaams ABVV, zou dan weer wel een rechtvaardig voorstel zijn.

Afbeelding: Verdeling van de klimaatinspanning per inkomensgroep met verschillende progressiviteitsscenario’s (groen: veel progressiviteit, grijs: weinig progressiviteit] uit het rapport van Civil Society Review. Bron: After Paris. Inequality, fair shares and the climate emergency, Civil Society Review.

België tekent mee

Rechtvaardige transitie kwam in de eerste week van de klimaattop dus ruim aan bod. De Poolse regering legde al de tweede dag van de COP de “Solidarity and Just Transition Silesia Declaration” voor. Een verklaring die door een vijftigtal landen, waaronder België en de andere EU-lidstaten, ondertekend werd. In de verklaring wordt onder meer gevraagd om de sociale partners te betrekken bij het opmaken van de nationale klimaatdoelstellingen (NDC’s) en hierbij expliciet de impact op de arbeidsmarkt te bekijken. Ook wordt aandacht gevraagd voor de werknemers die werken in koolstofintensieve sectoren en in regio’s die van deze sectoren afhankelijk zijn.

Deze just transition declaration is een belangrijke overwinning voor het Internationaal Vakverbond dat al vele jaren voor just transition ijvert. Het is dan ook belangrijk om dit vakbondsconcept waarbij klimaatambitie, kwaliteitsvolle jobs en een sterk sociaal vangnet hand in hand gaan niet te laten kapen door de Trumps en Bolsonaro’s die jobs in vervuilende sectoren als motief gebruiken om niets te doen voor het klimaat (maar zwijgen als werknemers worden afgedankt wegens de winsthonger van grote aandeelhouders). Het is eveneens cruciaal om er op te blijven hameren dat je geen duurzame economie kan opbouwen op een sociaal kerkhof, want dan krijg je vroeg of laat verzet (kijk maar naar de gele hesjes).

Afbeelding: Vakbondsmensen uit alle hoeken van de wereld vanuit Argentinië over Canada, Fiji en Indonesië tot Zimbabwe kwamen in Katowice samen om te ijveren voor rechtvaardige transitie, herken jij onze klimaatkameraad?

Vakbonden hebben antwoorden

In verschillende landen hebben vakbonden het begrip rechtvaardige transitie al in de praktijk weten omzetten. De trouwe lezer van deze blog kent ongetwijfeld het verhaal over de transitie in de Canadese steenkoolcentrales waar een transitiefonds werd opgericht om opleiding en een inkomensgarantie voor de getroffen werknemers te betalen en te investeren in de lokale economie. Ook in Spanje werd recent een gelijkaardig rechtvaardig transitieplan op poten gezet voor de mijnwerkers De locatie van deze klimaattop was overigens nog een voorbeeld van een transitieplan: het congrescentrum (dat gelegen is op een oude mijnsite) werd immers voor een groot deel gefinancierd door een milieuheffing op vervuilende bedrijven. Met dit geld werd daarnaast geïnvesteerd in het vergroenen van de stad Katowice en het openbaar vervoersnet.

De locatie van deze klimaattop was overigens nog een voorbeeld van een transitieplan.

Er moet wel vermeld worden dat deze transitie op sociaal vlak sporen heeft nagelaten. De mijnwerkers zelf moesten het met heel wat minder stellen. Dit verklaart ook deels de weigerachtige houding van Polen tegenover verdere mijnsluitingen. Niet enkel in de geïndustrialiseerde landen zijn er voorbeelden van just transition te vinden, zo slaagden vuilnisverzamelaars uit de informele sector in India erin een gemeentelijk contract voor afvalbeheer binnen te halen en dragen ze zo bij tot de evolutie naar een kringloopeconomie.

Samen sterk over grenzen heen

Er is tenslotte ook waakzaamheid geboden tijdens de uitvoering van transitieplannen. De uitkomst moet steeds een verbetering zijn voor mens én milieu. Zo blijken niet alle nieuwe jobs in de groene economie ook echt degelijke jobs. In Nederland bijvoorbeeld trekt vakbond FNV ten strijde tegen wat het de cowboys van de windenergiesector noemt, die werken met onderaannemers met dumpingcontracten.

Zo ijverden de vakbonden bij Volvo (o.a. ABVV Metaal) al voor hun collega’s in de toeleveringsbedrijven.

Ook in Azië en Afrika zijn er problemen met werknemers in de groene energiesector die werken met “informele” contracten. Vakbonden kunnen hun kameraden in andere landen proberen steunen door over de (bedrijfs)grenzen heen te kijken en de bevoorradingsketen of de financiële structuur van het bedrijf te volgen. Ook hiervan zijn er al goede voorbeelden, zo ijverden de vakbonden bij Volvo (o.a. ABVV Metaal) al voor hun collega’s in de toeleveringsbedrijven en hielp een Franse vakbondsman de werknemers van een hotel in Californië hun rechten te verdedigen door de financiële structuur van de uitbater te volgen tot bij het moederbedrijf in Frankrijk.

Het Paris Rulebook

De klimaattop gaat niet enkel over rechtvaardige transitie, er zijn ook de onderhandelingen over het zogenaamde “Paris Rulebook”. Dit zijn de regels waarmee de uitwerking van het klimaatakkoord van Parijs geregeld wordt. Het betreft o.a. afspraken over de manier waarop landen elkaars inspanningen meten en controleren. In de preambule van het akkoord van Parijs wordt onder andere verwezen naar rechtvaardige transitie, maar ook naar fundamentele mensenrechten zoals gendergelijkheid en de rechten van inheemse volkeren.

De vakbonden en ngo’s willen dat het Rulebook ook die bepalingen uitwerkt. De laatste signalen uit de onderhandelingen zijn echter dat het niet evident zal zijn om deze verwijzingen ongehavend in het Rulebook te krijgen. Of dat lukt zal week 2 van de top moeten uitwijzen…

Aan de slag

Om ervoor te zorgen dat de verschillende landen die de Just Transition Declaration ondertekenden niet vergeten wat ze beloofd hebben, zullen we nu in België aan de slag moeten om rechtvaardige transitie in de aandacht te houden en ervoor te zorgen dat onze nationale klimaatdoelstellingen ook een luik krijgen over tewerkstelling. We kunnen natuurlijk onze syndicale bevoegdheden binnen de bedrijven gebruiken om de rechtvaardige transitie en een duurzame economie op de agenda te zetten.

Het milieuteam van het Vlaams ABVV maakt daar vandaag al werk van. Zo is er onder andere de “Inspiratiegids voor een groener bedrijf” met verschillende tips om te werken aan een duurzamer bedrijf. Elke stap in de goede richting maakt immers al een verschil, vele kleine stappen samen kunnen voor een groot effect zorgen. Meer info op http://www.klimaatkameraad.be/.

 

Share on FacebookTweet about this on TwitterShare on LinkedInEmail this to someone