Het wordt bijna een open deur intrappen… De armoede in ons land blijft stijgen. Armoede is en blijft een structureel probleem in Vlaanderen en België.
Geen fraai plaatje
Dat blijkt opnieuw uit de armoedebarometer die deze week werd voorgesteld door Decenniumdoelen 2017, een platform van vakbonden en sociale organisaties die de krachten bundelen om de leefsituatie van mensen in armoede structureel beter te maken. Met het Vlaams ABVV schrijven we van in het begin mee aan deze armoedebarometers.
Negen jaar geleden schoof Decenniumdoelen zes grote beleidsdoelen naar voren. Jaarlijks rapporteert de armoedebarometer over de ontwikkeling van deze zes doelen. Op basis van meetbare indicatoren kan de evolutie van de armoede in Vlaanderen in kaart worden gebracht. Kinderarmoede krijgt sinds 2011 de nodige aandacht, maar ook gekleurde armoede wordt nauwgezet opgevolgd.
De barometer levert ook deze editie geen fraai plaatje. De zes doelen die de armoedebarometer meet, worden niet gehaald. Integendeel, de doelen lijken steeds verderaf te liggen. De huidige Vlaamse en federale regering investeren steeds minder in een ambitieus en structureel armoedebestrijdingsbeleid. Maar daarover later meer. Eerst de cijfers. En die zijn ontstellend.
Kinderarmoede: de schandvlek
11,10% van de Vlamingen leeft in armoede, dat zijn 660.000 mensen. Vooral eenoudergezinnen en mensen met een migratiegeschiedenis gaan er fel op achteruit.
Nog somberder is het gesteld met de kinderarmoede.
1 op de 8 kinderen in Vlaanderen groeit op in een kansarm gezin dat leeft onder de armoedegrens (voor alleenstaanden bedraagt de armoededrempel 1.083 € per maand, voor een gezin met twee kinderen 2.274 € euro per maand)
De helft van deze kinderen wordt geboren in een kansarm gezin waarvan de moeder uit een niet-Europees land komt. De discussie over de rol van kinderbijslag bij armoedebestrijding wordt hierdoor sterker in de verf gezet. We weten dat de kinderbijslag en de fiscale voordelen voor gezinnen met kinderen niet toereikend zijn om de kinderarmoede tegen te gaan, maar ze zijn wel cruciaal om de kinderarmoede naar beneden te halen.
Zonder kinderbijslag zou maar liefst 15,4% van de 1.500.000 kinderen in armoede leven (Vlaamse Armoedemonitor, 2014). Daarom ook dat we zo hard hamerden op het toepassen van een armoedetoets op de recente hervorming van de kinderbijslag. Deze hervorming is enkel en alleen geslaagd te noemen als ze de kinderarmoede effectief en substantieel doet dalen.
Arm maakt ziek
De Armoedebarometer 2016 geeft de cijfers weer voor het jaar 2014 en peilt naar de effecten van armoede op gezondheidszorg, arbeids- en inkomenssituatie, woonomstandigheden, onderwijs en participatie aan de samenleving.
In de gezondheidszorg bijvoorbeeld neemt de kloof tussen arm en rijk toe. De stelling ‘arm maakt ziek en ziek maakt arm’ gaat meer dan ooit op. 18% van de mensen met een laag inkomen ervaart zijn gezondheid als slecht tot zeer slecht.
Ook de betaalbaarheid van de zorg is problematisch, ondanks een aantal positieve maatregelen. Zo stelt meer dan 12% van de gezinnen met het laagste inkomen een bezoekje aan de dokter uit. Dat is een stijging met 2% tegenover vorig jaar.
Werkloos maakt arm
Werk hebben is nog altijd de beste garantie voor een gezin om uit de financiële armoede te blijven. 8,6% van de Vlamingen leeft in een gezin zonder inkomen uit betaald werk. De sociale minima blijven ver onder de armoedegrens: het leefloon bijvoorbeeld ligt 25% lager dan de armoedegrens.
Het harde activeringsbeleid van de rechtse regeringen zal in de toekomst voor nog hogere armoedecijfers zorgen.
Er is niets mis met activering als dat betekent begeleiden naar werk, maar de sterke focus op sancties zorgt vandaag dat heel veel mensen gewoon van de radar verdwijnen of op een leefloon terugvallen.
Het armoederisico bij langdurig werklozen is bijna een derde hoger ten gevolge van de degressiviteit in de werkloosheid. Ook de kloof tussen lager en hoger opgeleiden blijft groeien. De Vlaamse regering heeft nu beslist om in te zetten op langdurig werklozen (na eerst alle federale maatregelen te hebben afgeschaft) en op 500 bijkomende banen in de sociale economie; helaas een druppel op een hete plaat.
Stijgende energiefactuur
In sociale huisvesting is een lichte vooruitgang geboekt, al blijft de woononzekerheid erg groot. Zo zien we dat de kloof tussen huurders en eigenaars elk jaar groter wordt. 26% van de huurders versus 2% van de eigenaars geeft aan dat hij of zij het moeilijk heeft met de totale woonlasten.
De energiefactuur speelt daarin een zeer belangrijke rol. Zelfs in 2014, het jaar waar de energieprijzen het laagste waren, verzwaarde de energiefactuur de woonlast. We moeten er geen tekening bij maken dat de-verhoging van de BTW op elektriciteit van 6 naar 21% en de Turtel-/Tommeltaks het probleem van energiearmoede alleen maar zal doen toenemen.
Maximumfactuur
Wat onderwijs betreft zien we sinds 2013 een daling in de ongekwalificeerde uitstroom, hoewel nog steeds 7% van de leerlingen het onderwijssysteem verlaat zonder diploma. De andere indicatoren over schoolse achterstand vertonen positieve evoluties. Goed nieuws dus.
Al moeten we voorzichtig blijven: regionaal zijn de verschillen nog erg groot en zowel de sociaaleconomische als etnisch-culturele verschillen worden nog te weinig overbrugd. Ook de vraag naar een maximumfactuur in het secundair onderwijs blijft luid klinken.
En de minister van Armoedebestrijding?
Ontstellende cijfers. Al lijken onze regeringen er niet echt wakker van te liggen. De laatste septemberverklaring van de Vlaamse regering telt één luttele keer het woordje ‘armoede’.
Liesbeth Homans (N-VA), Vlaams minister van armoedebestrijding, zei in juni 2016 nog in De Standaard dat ze de kinderarmoede wil halveren en dat ze daar gerust wil op afgerekend worden. In augustus daaropvolgend geeft ze toe dat ze haar eigen doelstelling niet zal halen. Maar zelfs die erkenning van haar falen leidt niet tot (nieuwe) structurele beleidsmaatregelen…
En ook vandaag kijkt onze minister van Armoedebestrijding weg.
Naar aanleiding van onze barometer stuurde Homans een persbericht de wereld in waarin ze zegt geen verantwoordelijkheid te hebben voor de cijfers omdat deze op 2014 van toepassing zijn, ten tijde van de regering Di Rupo (PS) dus.
Ze beweert met het huidige beleid stappen in de goede richting te zetten. Wij verwachten echter niet meteen beterschap. Integendeel; de échte gevolgen van de besparingen zullen in de armoedebarometer van volgend jaar pas écht te zien zijn. (Uit de recentste cijfers van Kind&Gezin blijkt bijvoorbeeld dat de kinderarmoede nog stijgt in 2015 naar 12%!)
Weinig beterschap op komst
Vele maatregelen die mensen in hun portemonnee voelen, zijn net door de huidige regeringen genomen. Denk maar aan de hogere facturen voor de zorgverzekering, kinderopvang, openbaar vervoer, hogere maximumfacturen in het basisonderwijs, hogere facturen voor energie, de dubbele indexsprong in de kinderbijslagen. (Volgens berekeningen van Decenniumdoelen kosten de besparingen de armste gezinnen gemiddeld 44 euro per maand.)
Van sociale correcties hierop geen spoor in het VAPA (Vlaams Actieplan Armoedebestrijding) waar Homans in een persbericht (5 oktober 2106) naar aanleiding van de recentste barometer zo fier naar verwijst.
Ook de federale regering deed haar huiswerk niet goed. Het federale armoedeplan van juni 2016 bevat geen concreet stappenplan richting het optrekken van de sociale minima tot de armoededrempel. Sociale correcties worden herleid tot de uitvoering van de taxshift, een taxshift die enkel geldt voor mensen die voltijds aan de slag zijn. Gezinnen waar niemand werkt, krijgen deze fiscale hervorming niet: werklozen, gepensioneerden, leefloners en langdurig zieken blijven nog steeds in de kou staan.
Armoede écht aanpakken
Hoe dan ook, de cijfers zijn schokkend en een welvarend land als het onze onwaardig. We moeten de deur blijven intrappen. Armoede mag geen dagelijkse kost worden.
Daarom verwachten we van onze beleidsmakers dat ze duidelijke ambities voorleggen om armoede écht aan te pakken.
Geen doekjes voor het bloeden zoals de 1-euro maaltijden (deze bereiken volgens experts maar een fractie van het aantal arme kinderen), maar structureel en herverdelend, met een duidelijke timing. Decenniumdoelen geeft hen alvast een aantal inspirerende aanbevelingen:
- Maak de streefcijfers voor armoedebestrijding op Europees niveau (EU2020) of Vlaams niveau (Pact 2020) bindend
- Pas de armoedetoets effectief toe op alle begrotings- en beleidsmaatregelen.
- Ga voor sociale vooruitgang voor de laagste inkomensgroepen, vermijd armoedevallen.
- Geef de bestrijding van ongelijkheid een belangrijke plaats in het beleid.
- Investeer in sociale voorzieningen; onderwijs, welzijn en gezondheidszorg en sociale huisvesting…
Voor het volledige armoederapport: zie www.decenniumdoelen.be
