Elk uur van elke dag van het jaar zie je ze rijden door onze straten: bestelbusjes. Duizenden bestelwagentjes, bemand door duizenden onderbetaalde koeriers, die de pakjes oppikken in verdeelcentra waar nog meer duizenden onderbetaalde werknemers 24/7 de pakjes sorteren, waarna de koeriers die pakjes tegen een rotsnelheid via onze overbelaste wegen en wijken moeten bezorgen aan de klant.
De schuld van de consument? Nou, niet echt.
De schuld van de consument? Nou, niet echt. Natuurlijk zijn er kanttekeningen te plaatsen, maar hen de schuld geven van deze aanpak, is een vorm van victim blaming. Je verwijt een individu dat hij of zij niet sterk genoeg is om te weerstaan aan een van hogerhand aangestuurd en aangevuurd model van winstmaximalisatie, hogere groei, lage lonen, blinde innovatie en vertrouwen op de markt.
PostNL, het nieuwste schandaal
Zo nu en dan ontstaat er opschudding omdat mistoestanden dit model besmeuren, zoals vorige week nog bij het Nederlandse koeriersbedrijf PostNL. Bij controles op een aantal vestigingsplaatsen werden niet alleen zwartwerk en inbreuken op de deeltijdse arbeid vastgesteld, maar ook kinderarbeid en andere illegale arbeid. Steevast klinkt er dan verontwaardiging, wordt benadrukt dat dit niet de normale gang van zaken is, en dat het bedrijf in kwestie zijn volle medewerking verleend aan het onderzoek om de mistoestanden aan te pakken. Ook onze overheden laten zich dan horen, zoals Vlaams minister Hilde Crevits, die het op Twitter ‘onaanvaardbaar vond hoe een bedrijf als PostNL te werk gaat”, en prompt ook stelde dat er een grondig onderzoek nodig was om dit alles uit te spitten.
Het gaat hier jammer genoeg wél om de normale gang van zaken.
De verontwaardiging stelt echter weinig voor, want het gaat hier jammer genoeg wél om de normale gang van zaken. In sectoren waarin just-in-time, op het scherpst van de snee en met kleine winstmarges wordt gewerkt, maakt men winst door (zeer) grote volumes te combineren met (zeer) lage arbeidskosten. Alleen al het feit dat PostNL niet met eigen personeel werkt, maar met onderaanneming, toont dat aan. Men had kunnen werken met eigen personeel. Met vaste contracten. En met een deftige verloning, ook van nachtwerk. Maar dat doet men niet. Men besteedt uit, en wast zijn handen in onschuld.
Geen geïsoleerd voorval
PostNL staat daarbij voor alle duidelijkheid niet alleen, dit model is in de e-commerce eerder standaard dan uitzondering. Soms slaat het model zelfs compleet door. Volg even mee hoe het er bijvoorbeeld bij bol.com. aan toe gaat.
De grote magazijnen in Nederland waarin de miljoenen pakjes van bol.com worden verpakt en geordend, zijn geen eigendom van het bedrijf, maar wel van Ingram Micro, een multinational die wereldwijd gespecialiseerd is in het exploiteren van distributiecentra. Het personeel dat in deze magazijnen werkt is ook niet in dienst van bol.com of van Ingram Micro, maar werkt zonder vast contract voor tientallen verschillende interimkantoren. Dat personeel komt voor het overgrote deel niet uit Nederland, maar uit Oost-Europa of de rest van de wereld. Die mensen werken aan het Nederlandse minimumloon, met dag contracten, en worden vaak gehuisvest in verlaten vakantiebungalows. Uiteraard tegen een vergoeding.
Het bedrijf besteedt dat uit aan transportbedrijven zoals PostNL die dat op hun beurt weer uitbesteden aan tientallen onderaannemers, meestal met een statuut van nepzelfstandige.
De chauffeurs die de pakketjes rond rijden zijn ook geen personeel van bol.com. Het bedrijf besteedt dat uit aan transportbedrijven zoals PostNL die dat op hun beurt weer uitbesteden aan tientallen onderaannemers, meestal met een statuut van nepzelfstandige, die zelf moeten instaan voor bestelwagens, verzekering en brandstofverbruik. Vele (tien)duizenden mensen die zogenaamd werken binnen het bol.com model hebben geen enkele juridische band met hen, wat de multinational officieel ook niet verantwoordelijk maakt voor hun verloning, hun werkregime of de fouten die daarbij optreden. Handig toch? Wie is er dan wel in dienst van bol.com? Managers, data-analisten, marketeers, advocaten en IT-specialisten die allemaal vanuit mooie kantoren deze hele operatie runnen. Niet dat zij persé de winst opstrijken, want de echte eigenaar van bol.com is Ahold-Delhaize, de moederholding boven de supermarktketens Delhaize en Albert Heijn. Zo weet u ook weer wie er beter wordt van onze instant geleverde pakjes.
Structurele sociale fraude
Dat het PostNL verhaal geen eenmalig akkefietje is, bewijst ook het proces dat onlangs van start ging tegen twee grote koeriersbedrijven (waaronder PostNL) en hun tientallen onderaannemers (De schimmige business). Dit proces naar aanleiding van ‘structurele sociale fraude’ volgt op een lang en grondig onderzoek door onder meer de Bijzondere Belastinginspectie. Ook hier is er weer sprake van zwartwerk, het niet kunnen voorleggen van arbeidsovereenkomsten, inbreuken op de werkloosheidsreglementering en schijnzelfstandigheid. De twee grote vakbonden BTB-ABVV en ACV Puls stellen zich burgerlijke partij bij dit proces. BTB-ABVV voert reeds lang actie rond dit thema en publiceerde daarrond zelfs een heus zwartboek (de miserie achter de muisklik) waarin de praktijken uit de sector haarfijn uit de doeken worden gedaan.
De twee grote vakbonden BTB-ABVV en ACV Puls stellen zich burgerlijke partij bij dit proces. BTB-ABVV voert reeds lang actie rond dit thema en publiceerde daarrond zelfs een heus zwartboek.
Ere wie ere toekomt, Bpost maakt zich niet schuldig aan deze praktijken, en biedt zijn personeel wel nog vaste contracten aan, met toeslag voor zondagswerk. En ook DHL sloot in 2017 een cao af waarbij werd afgesproken dat men nog voor maximaal 30% mag werken met onderaanneming. Niet dat alles daarmee koek en ei is, maar het bewijst dat er een businessmodel mogelijk is zonder sociale race to the bottom, al worden Bpost en DHL door gebrek aan controles bij anderen en wetgevende laksheid van de overheid jaar na jaar geconfronteerd met oneerlijke concurrentie. En wanneer Bpost de hogere kosten voor een miniem stukje (25 cent per pakje) probeert te verhalen op klanten krijgt het vaak nog de wind van voren, zoals hier van Unizo (zure reactie).
De schuld van de vakbond
Het kan echter nog zuurder. In een column in De Morgen (stoute vakbonden) slaagt Dominique Michel (CEO van handelsfederatie Comeos) er in om de verantwoordelijkheid voor zwartwerk, schijnzelfstandigheid en kinderarbeid bij ….. de vakbonden te leggen. Het is namelijk omdat zij hardnekkig flexibiliteit en soepele avonduren afwijzen dat mistoestanden ontstaan. De 19de eeuw revisited dus. Toen werkgevers kinderarbeid noodzakelijk achtten omdat volwassenen in hun ogen te hoge lonen vroegen. De werknemer die zijn loon en zijn levenskwaliteit moet opofferen ter meerder glorie van het economisch model, en dan is kinderarbeid niet meer nodig. Volgens Dominique Michel moet er daarom soepeler en flexibeler met allerlei arbeidsstelsels en contracten geëxperimenteerd worden, en moeten “werknemers van het bedrijf daar zelf over kunnen beslissen samen met de werkgever”. Daar is het hem natuurlijk om te doen, geen inspraak van vakbonden, maar rechtstreeks met de individuele werknemer. Als onze sociale geschiedenis ons echter iets heeft geleerd, dan wel dat het precies vakbonden zijn die een vuist kunnen maken tegen de onevenwichtige machtsrelatie tussen werkgever en een individuele werknemer.
In ons land werden reeds vele honderden cao’s afgesloten tussen werkgevers en vakbonden over flexibele – en nachtarbeid.
Overigens vergeet hij dat er in ons land reeds vele honderden cao’s werden afgesloten tussen werkgevers en vakbonden over flexibele – en nachtarbeid. Maar tegenover het verlies aan gezondheid en familiaal leven die nachtwerk en flexibele roosters met zich meebrengen, vragen vakbonden natuurlijk een prijs voor en namens de werknemers: een beter loon, of meer verlofdagen. En die prijs willen sommigen vandaag blijkbaar niet betalen.
Wat met het beleid?
De heer Michel voelt zich gesterkt door belangrijke vrienden, want ook binnen de regering en in academische kringen zijn velen er van overtuigd dat de vakbonden eens moeten leren dat we in de 21ste eeuw zijn aanbeland. Zo bevat het laatste begrotingsakkoord van de federale regering voorstellen om soepeler regels voor nachtarbeid in de e-commerce mogelijk te maken, experimenten inzake arbeidsorganisatie in te voeren met individuele werknemers (dus zonder de vakbonden), om een 4-dagen week met behoud van arbeidstijd mogelijk te maken (dus werkdagen van 9 ½ uur).
Dit alles wordt verdedigd met onheilsberichten over het missen van de trein van de e-commerce en het verdwijnen van duizenden jobs. Nochtans toonde een SERV rapport in 2017 (Rapport e-commerce) al aan dat Vlaanderen het helemaal niet zo slecht doet op het vlak van e-commerce. Integendeel zelfs, keer op keer scoren we flink boven het Europees gemiddelde, meestal ook beter dan Nederland. Uiteraard is er de laatste jaren wel iets veranderd in de sectoren e-commerce en platform economie, niet in het minst door corona. Maar ook hier zal men moeten vaststellen dat de sector alleen maar geboomd is, niet gekrompen.
Vlaanderen doet het helemaal niet zo slecht op het vlak van e-commerce. Integendeel zelfs, keer op keer scoren we flink boven het Europees gemiddelde.
Waarom dan toch het hoog drama-gehalte van commentatoren, academici en politici over het missen van de e-commerce-trein? Misschien omdat het hen vooral te doen is om deregulering en lage lonen. Want op het vlak van ‘slavernij-jobs’ scoort Nederland inderdaad een stuk ‘beter’ dan wij. Zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers), dag-contracten, nul-urencontracten, flexibiliteit, lage lonen, geen vakbonden, … daarvoor moet je vandaag in Nederland zijn, en dat is het model dat sommigen doet watertanden.
Sociaal én economisch vooruitgaan is mogelijk
Vakbonden staan open voor constructieve onderhandelingen en oplossingen, die de nieuwe economie kunnen verzoenen met menswaardig leven en deftige lonen. Door de schijnzelfstandigheid aan te pakken bijvoorbeeld. Door een halt toe te roepen aan het gesjoemel met (opeenvolgende) dag-contracten. Door flexibiliteit en nachtarbeid niet als een normaal arbeidsregime te beschouwen waaraan de werknemer zich zonder duidelijke afspraken moet aan overgeven.
En laten we de mobiliteits- en klimaatimpact van de camionettisering niet uit het oog verliezen. Het binnen de 24-uur leveren zorgt niet alleen voor onderbetaalde, vermoeide en overspannen koeriers, maar ook voor een overaanbod aan bestelwagens die vaak met enkele pakjes rondrazen. Voer dus een kilometerheffing in voor deze categorie wagens, zodat er oordeelkundiger mee omgesprongen wordt. En een 24-uurstoeslag voor wie echt te laat heeft besteld. Zo corrigeren we de impact die nodeloos op samenleving en omgeving wordt gelegd.
Het binnen de 24-uur leveren zorgt niet alleen voor onderbetaalde, vermoeide en overspannen koeriers, maar ook voor een overaanbod aan bestelwagens.
Is het dan nog economisch rendabel? Zeker wel, de cijfers over de toename van e-commerce getuigen daarvan. Ongetwijfeld zet dit wel een zekere rem op het huidige verdienmodel. Zoals de afschaffing van de slavernij ook een serieuze rem zette op het toenmalige verdienmodel. Maar geef toe: dat kan toch geen reden zijn om de wantoestanden die we nu zien te gedogen.
De afgelopen dagen hebben de verschillende regeringen aangekondigd dat er nu dringend werk moet gemaakt worden van een betere regulering van de e-commerce en platformeconomie. Wij staan nog altijd klaar om daarover duidelijke afspraken te maken. Wanneer deze afspraken beantwoorden aan het hierboven geschetste nieuwe model, zal men overigens verbaasd zijn hoe constructief de vakbonden zich kunnen opstellen.
