Zijn de politici die ons land zullen gaan leiden zich bewust van de impact van hun plannen op de gezondheid en levenskwaliteit van de werknemers? Wie zal de sociale factuur en fractuur betalen die het gevolg zullen zijn van de toegenomen flexibiliteit? Een paar zinnen in een ontwerpovereenkomst van de regering kunnen jouw gezondheid en de kwaliteit van jouw familiale en sociale relaties schaden. Andere zinnen kunnen dan weer een inkomensverlies van honderden euro’s per jaar betekenen.
Over welke passages gaat het? Ten eerste die over de afschaffing van het verbod op nachtwerk en werken op zon- en feestdagen; ten tweede de passage over nachtarbeid die om middernacht begint in plaats van om 20u. Ben je het ermee eens dat men je kan verplichten op zondag, ’s nachts of op nieuwjaarsdag te werken? Ben je bereid om je beroepsinkomen te zien dalen?
De wedloop naar flexibiliteit en Nederland als inspiratiebron
In de basistekst (bekend als de “supernota”) die momenteel wordt besproken door de politieke partijen die in aanmerking komen voor een nieuwe federale regering, lezen we: “Het verbod op zondagarbeid, nachtarbeid en arbeid op feestdagen zal worden opgeheven”. Verschillende werkgeversfederaties en politieke partijen pleiten voor deze versoepeling en halen daarbij Nederland als voorbeeld aan. Het is waar dat aan de andere kant van de grens atypische werktijden meer voorkomen dan in België.
- ‘s Avonds werken? Bijna 1 op 3 werknemers in Nederland doet het (tegen minder dan 1 werknemer op 10 in België).
- Nacht- en ploegenarbeid? Bij onze noorderburen liggen de percentages aanzienlijk hoger dan bij ons.
- Werken op zaterdag? Meer dan 1 werknemer op 4 in Nederland doet het (tegen minder dan 1 werknemer op 5 in België).
- Werken op zondag? Dit is de realiteit voor bijna 1 op 5 werknemers aan de andere kant van de grens (vergeleken met 1 op 10 bij ons). In dit verband stellen we vast dat de Nederlandse werkneemsters meer dan hun mannelijke collega’s betrokken zijn bij beroepsactiviteiten op de zevende dag van de week (22,3% tegenover 17,4% onder de mannen).
Waarom zijn er zulke verschillen tussen onze beide landen? In Nederland is de wetgeving inzake flexibiliteit en atypische werktijden soepeler, wat het voor werkgevers gemakkelijker maakt om ze te implementeren. In België voorziet het huidige wettelijke kader in sociaal overleg of, bij gebrek aan een werknemersvertegenwoordiging, in administratieve procedures binnen de sectorale overlegorganen. Maar is de Nederlandse flexibiliteit een na te streven ideaal? Concreet: ga je ermee akkoord om te werken op kerstdag of op 1 mei? Zou je er ook mee instemmen om ’s nachts of op zondag te werken? Als dit politieke voornemen werkelijkheid wordt, zullen deze vragen je niet worden gesteld: deze vormen van flexibiliteit zullen je worden opgelegd ongeacht hun impact op je leven. De formateur van de volgende federale regering lijkt elk werkgeversinitiatief om flexibiliteit in te voeren te willen vergemakkelijken door voorafgaand overleg met de werknemers te omzeilen.
Goedkoper nachtwerk en minder geld voor werknemers
De “supernota” bevat ook nog de volgende passage: “Nachtarbeid begint voortaan om middernacht in plaats van de huidige grens van 20u, zonder koopkrachtverlies voor werknemers die nu al tussen 20u en 24u werken”. In de praktijk betekent dit dat de nachtpremie van de betrokken werknemers zal worden toegekend vanaf middernacht (in plaats van 20 uur zoals nu het geval is).
Om de financiële impact van deze “paar zinnen” op nachtwerkers te meten, kijken we naar de concrete situatie van enkele werknemers in de sector scheikunde.
Pauline werkt in 3 ploegen
Pauline is arbeidster en werkt voltijds in een drieploegensysteem: de ene week heeft ze “de vroege” van 6 tot 14 uur, de volgende week “de late” van 14 tot 22 uur, en de derde week “de nacht” van 22 tot 6 uur. Haar loon en ploegen- en nachtpremies zijn conform de minimumbedragen die worden toegepast in haar sector. Rekening houdend met het jaarlijks verlof en de weerslag op het vakantiegeld, ziet Pauline haar jaarinkomen slinken met € 396,43 bruto.
Ali werkt ’s nachts
Ali is bediende en werkt voltijds, altijd ‘s nachts (van 22u tot 6u), vijf dagen en 38 uur per week. Zijn loon en nacht- en ploegenpremies zijn conform de minimumbedragen die worden toegepast in zijn sector. Rekening houdend met het jaarlijks verlof en de weerslag op het vakantiegeld, ziet Ali zijn jaarinkomen slinken met € 941,89.
Jérémy werkt “volcontinu” in 4 ploegen
Jérémy is bediende en werkt voltijds in een “volcontinu” systeem gespreid over 4 ploegen, wat betekent dat hij per jaar 91 dagen in de vroege ploeg werkt (van 6u tot 14u), 91 andere dagen in de late ploeg (van 14u tot 22u) en 93 dagen in de nachtploeg (van 22u tot 6u). Zijn maandelijks gemiddeld loon is € 3.900 bruto, met een ochtend- en namiddagpremie van € 2 per uur en een nachtpremie van € 4,50 per uur. Rekening houdend met het jaarlijks verlof en de impact op het vakantiegeld, zal Jérémy zijn jaarinkomen dalen met € 620,31.
Als we uitgaan van de minimumlonen en premies die door de sector zijn bepaald, varieert het inkomensverlies voor de werknemers tussen € 396,46 en € 941,89. In de wetenschap dat veel ondernemingen lonen en premies hebben onderhandeld die boven de sectorale minima liggen, kunnen we zeggen dat de derde casus dicht in de buurt komt van de realiteit voor veel werknemers.
Er dient ook te worden opgemerkt dat:
- De financiële impact groter is voor werknemers met een nachtdienst die voor 22u begint.
- De hierboven berekende inkomensverliezen gebaseerd zijn op actuele en vaste gegevens: de toekomstige verhogingen en indexeringen van de lonen en premies zullen dit verschil nog vergroten.
- Het inkomensverlies over de hele loopbaan aanzienlijk is. Dus, zonder rekening te houden met de jaarlijkse verhogingen en indexeringen, en ervan uitgaande dat Jérémy nog 25 jaar moet werken voor zijn pensioen, zal hij meer dan € 15.500 bruto verliezen.
Hoe zit het met de passage “zonder koopkrachtverlies voor werknemers die vandaag al tussen 20u en 24u werken”? Worden alleen de nieuwe werknemers in ploegendienst en nachtarbeid getroffen? Of gaat het enkel over de werknemers in bedrijven die in de toekomst nacht- en ploegenarbeid gaan invoeren? Afgezien van de antwoorden op deze vragen, is het wel ethisch verantwoord om zulke verschillen in behandeling te creëren tussen werknemers met gelijkwaardige arbeidsvoorwaarden? En evenzo, is het wel verstandig om deze arbeidsstelsels financieel aantrekkelijker te maken voor de werkgevers, dit ten koste van de gezondheid en levenskwaliteit van de werknemers?
Samen geven deze maatregelen duidelijk aan wat de bedoeling van de formateur is: atypische arbeidstijden uitbreiden.
Samen (de verlaging van de nachtpremie en de afschaffing van het verbod op werken ’s nachts en op zon- en feestdagen) geven deze maatregelen duidelijk aan wat de bedoeling van de formateur is: atypische arbeidstijden moeten uitgebreid worden in België. Als gevolg daarvan zal een werknemer die momenteel overdag werkt, onderworpen kunnen worden aan een willekeurige en belangrijke aanpassing van zijn of haar werkuren. Op dezelfde manier zal een toekomstige werkneemster vaker geconfronteerd worden met werkaanbiedingen waarbij werken op zondag een niet-onderhandelbare regel is. Werken buiten het gebruikelijke ritme van de samenleving laat echter zijn sporen na bij de betrokkenen.
Gevolgen voor de gezondheid van werknemers in nacht- en ploegenarbeid
Mensen zijn dagwezens. Als ze ’s nachts actief zijn, komen ze in conflict met hun interne klok. Resultaat? Verschillende lichaamsfuncties zoals slaap, temperatuur, spijsvertering en hormoonafscheiding raken verstoord. Dit heeft gevolgen voor hun gezondheid: slaapstoornissen, een verstoorde spijsvertering, hart- en vaatproblemen, risico op prostaat-, pancreas-, rectum-, blaas- en longkanker. Bovendien toont een recente studie ook een verhoogd risico aan op diabetes bij mensen die worden blootgesteld aan verlichting ‘s nachts.
Er is tevens een onderzoek van de KUL-HIVA dat de slechte slaapkwaliteit van werknemers in nacht- en ploegenarbeid aan het licht brengt:
- 67% van de betrokken werknemers stelt dat hun slaapgewoonten niet goed zijn.
- 52% zegt dat hun slaap een negatieve invloed heeft op hun werk.
- 65% stelt dat hun slaapgewoonten een negatieve weerslag hebben op hun sociaal en familiaal leven.
- 69% zegt ook dat hun werk een negatieve invloed heeft op hun slaapgewoonten.
Nochtans begint jouw gezondheid bij een goede nachtrust (samen met beweging en een gezond eten). Slaaptekort daarentegen, kan grote gevolgen hebben voor zowel ons lichaam als onze geest.
- Op fysiek vlak kan slaaptekort leiden tot een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, diabetes en obesitas, maar ook tot een verstoord immuunsysteem en een vertraging in het herstelproces na ziekte of lichamelijk letsel.
- De psychologische effecten van slaaptekort zijn onder andere prikkelbaarheid, angst en depressie, en een slechter geheugen en concentratievermogen. Er is ook een verhoogd risico op het ontwikkelen van de ziekte van Alzheimer. Slechte concentratie betekent eveneens dat je meer kans hebt om fouten te maken, bijvoorbeeld op het werk of tijdens het autorijden. Dit brengt jou en je omgeving in gevaar.
Wat met de kwaliteit van de familiale en sociale relaties van de werknemers?
Atypische uurroosters hebben niet alleen gevolgen voor de gezondheid, maar plaatsen werknemers ook aan de rand van de samenleving, omdat ze regelmatig niet beschikbaar zijn voor sociale of familiale activiteiten. Ze hebben bijvoorbeeld een moeilijke binding met het schoolse ritme, de activiteiten of eventuele opvanguren van de kinderen. Ze zijn ook vaak niet beschikbaar voor de vele sportieve, culturele, vrijetijdsactiviteiten of avondactiviteiten die in het weekend plaatsvinden (of de werknemer nu de hoofdrol speelt, toeschouwer is of gewoon anderen vergezelt). Deze afwezigheden beïnvloeden de kwaliteit van hun betrokkenheid bij het familiale en sociale leven.
Op professioneel vlak kunnen weekend-, nacht- en ploegenwerkers ook geïsoleerd zijn. De toegang tot de diensten in het bedrijf is ingewikkelder (personeelsdienst, bedrijfsarts, sociale activiteiten, personeelsvertegenwoordiging). Hun atypische werktijden belemmeren ook hun loopbaanontwikkeling, omdat ze minder gemakkelijk toegang hebben tot opleidingen. In dezelfde geest zijn avondopleidingen niet toegankelijk voor hen ondanks het feit dat ze een carrière boost kunnen betekenen en een grote troef zijn op vlak van heroriëntatie.
Nu het aantal zieke werknemers oploopt zijn er maatregelen nodig om de arbeidsomstandigheden te verbeteren.
Nu het aantal zieke werknemers oploopt tot een half miljoen en maar blijft stijgen, en dat het aantal burn-outs en depressies in 5 jaar tijd met 46% is toegenomen, zijn er dringend maatregelen nodig om de arbeidsomstandigheden te verbeteren. Maar jammer genoeg moeten we vaststellen dat de huidige intenties van de politieke partijen die samen zitten voor een federaal regeerakkoord in de tegenovergestelde richting gaan. Met hoeveel nieuwe gevallen van ziekte, burn-out en depressie zullen we te maken krijgen als gevolg van de wedloop naar flexibiliteit? Hoeveel zal dit de sociale zekerheid kosten? En wat zullen de dagelijkse problemen zijn voor werkgevers die geconfronteerd worden met een toename van het ziekteverzuim?
De wedloop naar flexibiliteit ten koste van de werknemers
Dus, ben je klaar om ’s nachts en op zon- en feestdagen te werken? Ben je bereid om je gezondheid in gevaar te brengen en je sociale relaties on hold te zetten? Vind je het ook correct dat jouw inkomen zou dalen? Voor er enig regeerakkoord wordt bereikt, zullen de politieke partijen van de toekomstige federale coalitie moeten nadenken over de concrete gevolgen van atypische werktijden. De wedloop naar flexibiliteit zal het dagelijkse leven en het inkomen van werknemers verslechteren, hen vervreemden van hun job, niet beantwoorden aan de verwachtingen van de bedrijven op lange termijn en de kosten voor de sociale zekerheid de hoogte injagen.
Op basis van de huidige inhoud van de “supernota” zullen de werknemers er over de hele lijn op achteruit gaan: meer flexibiliteit en minder inkomen, meer risico’s voor hun gezondheid en minder tijd voor gezin en sociale relaties. Ongeacht de politieke visies verdienen werknemers meer waardering en respect, vooral degenen die het risico lopen op gezondheidsproblemen en die moeite hebben om werk en privéleven te combineren.
